Çfarë nuk dimë për trenat: Çfarë është Traverse?

Demiryolu yük aktarımı modeline uygun şekilde raydan kendisine etkiyen kuvvetleri daha geniş bir yüzeyde karşılayıp yayarak balast tabakasına aktaran, yolun açıklığını saptayıp koruyan ve yolu yan etkilere karşı ekseninde tutan, raylara dik yönde belirli aralıklarla döşenmiş parçalara travers denir.

Raylı sistemlerde kullanılan traversler, dingil ağırlığı, hız, çeken ve çekilen araçlardaki teknolojik gelişmeler vb. unsurlarda oluşan ilerlemeler ile travers imalinde kullanılan malzemelerin bu ilerlemelere uyum sorunu ve maliyet konusundaki düşünceler paralelinde çeşitlilik göstermiştir.

Raylı sistemlerde kullanılan traversler dörde ayrılır :

1. Ahşap traversler,
2. Çelik traversler,
3. Beton traversler,
4. Plastik (Poliüretan) traversler.

Bir demiryol üst yapısında traversler şu görevleri üstlenirler;

• Raylardan gelen yüklerin yayılmasını sağlayarak yükü balasta aktarmak,
• İki ray dizisinin oluşturduğu yol genişliğini muhafaza etmek,
• Raylara içe doğru eğim vermek,
• Yolun ekseninden kaçmasını önlemek, demiryolunun ekseninde kalmasını sağlamak,
• İki çelik ray arasında elektrik yalıtımı yapmak (sinyalizasyonlu hatlarda),
• Raylarda içe doğru 1/20-1/40 oranında eğim vermek ve İki çelik ray dizisinin oluşturduğu yol açıklığını korumak.

Traverslerde Aranan Özellikler

• Aşınmaya karşı mukavemet, dolayısıyla sertlik özelliği.
• Elastikiyet Kırılma ve ezilmeye karşı mukavemet,
• Rayların montajına elverişli olma,
• Dış etkilere mukavemet,
• Üst yapının stabilitesi bakımından çok hafif olmaması,
• iki işçinin taşıyamayacağı kadar da ağır olmaması,
• Maliyetinin uygun olması,
• Gürültüyü ve sademeyi azaltması,
• İzolasyona elverişli olması,
• Hararete ve rutubete dayanıklılık,
• Bağlantı elemanlarının taşıması, istiflemesi, döşenmesi, sökülmesi kolay bir şekilde monte edilebilir olmalı,
• Aşınmaya, kırılmaya, ezilmeye karşı yeterli dayanımda olmalı,
• Yeterli genişlik ve uzunlukta olmalı,
• Travers malzeme elektrik akımını iletmemeli,
• Travers ile balast arasında sürtünmenin sağlanabilmesi için gerekli sürtünmeye sahip olmalı,
• Su, nem, asit yağmurları, ot, ağaç kökleri ve mikroorganizmaların zararlı etkilerine dayanıklı olmalı,

Şimdi bu travers tiplerini tek tek inceliyelim.

Ahşap Traversin Özellikleri

Ahşap Travers Olumlu Yönleri;

• Ahşabın doğal yapısındaki esneklik nedeniyle, raydan gelen kuvvetleri esneyerek karşıladığından darbe etkisini önler, sürtünme de az olduğundan balasta zarar vermez.
• Bakım masrafı azdır.
• Është fleksibël.
• Yol stabilizesini bozmayacak kadar ağır, taşınabilecek kadar hafiftir.
• Gürültüsüz bir yolculuk sağlar.
• Yalıtkandır.

Ahşap Travers Olumsuz Yönleri;

• Rutubetten çok etkilenir.
• Yanma ihtimali yüksektir.
• Dresaja dayanıksızdır, yol genellikle kurplarda dışa kayar.
• Ekartmanın korunması zordur.
• Ömürleri kısadır.

Çelik traversler maliyetlerinin yüksekliği ve iklim şartlarına dayanıksız olmalarından dolayı çok tercih edilmemektedirler. Ancak çelik traversleri koşulları uygun ülkeler kullanmaktadır. Sadece 68 kg kütleye sahip olmaları kolay yerleştirilmelerini sağlamaktadır. Ancak balast tabakası ile tam olarak etkileşim sağlayamamaktadır.

Çelik Traversin Özellikleri

Çelik Travers Olumlu Yönleri;

• Ömürleri 45-50 yıl olup, kreozotlanmış ahşap traverslerin yaklaşık iki katıdır.
• Şekil ve boyut bakımından daha kolay ve iyi şekilde istiflenir.
• Çerçeveler daha hafifi dolayısıyla taşınması daha kolaydır.
• Rayların demir traverslere bağlanması ve sökülmesi çok daha kolay ve mükemmeldir, ahşap traversdeki gibi laçkalaşmaz.
• Ayrıca antişöminman malzemesine gereksinme göstermez.
• Yanmaya karşı dayanıklıdır.
• Uçları tırnaklı olduğu için dresaja dayanıklıdır.
• Ekartmanı iyi korur.

Çelik Travers Olumsuz Yönleri;

• Hafif olması üstyapının stabilitesi bakımından iyi değildir.
• Demir traversli hatlar ahşap traverslerden daha çabuk bozulur.
• Yüksek hız ve ağır yük taşımasına uygun değildir.
• Ahşap traversler daha elastiktir, stabildir ve konforludur.
• Demir traversler, özellikle bağlantılar iyice sıkılmamışsa, trenlerin geçişinde gürültü yaparlar.
• Demir traversler elektrik akımını geçirdiğinden bir ray dizisinin diğerinden izole edilmesi güçtür. Dolayısıyla elektrikli işaretler ve otomatik bloklarda raylardan faydalanarak yapılan hat devreleri kullanılmaz.
• Demir traversler rutubette paslanırlar.
• Bakım zor ve masraflıdır.
• Gürültülü yolculuk verir.

Beton travers, betonla çeliğin tek bir cisim gibi, aderans sayesinde çalıstığı, kompleks bir cisimdir. Betonarme de betonun basınca, çeliğin çekmeye çalıstırılması bu her iki malzemenin özelliklerinin gereğidir. Betonarmenin esası, elemanın bünyesinde meydana gelen çekme gerilmelerini çelik, basınç gerilmelerini betonun karşılamasıdır.

Beton Traversin özellikleri

Beton Travers Olumlu yönleri;

• Ekartmanı iyi korur.
• Az gürültü yapar. (Demir traversten az)
• Nemden etkilenmez.
• Elektrik akımını çok az geçirir.
• Dış etkilere ve ateşe dayanıklıdır.
• Ağırlığı sebebiyle çağın gereği yüksek hız ve ağır yük taşınması ancak beton traversle mümkün olur.
• Ateşe dayanıklıdır.

Beton Travers Olumsuz yönleri;

• Bakımı zordur.
• Daha dikkatli ve makinalı çalışmayı gerektirir.
• Draylardan sonra çatlama ve kırılmalar olur.
• Bu sebeple de hemen değiştirilmeleri gerekir.
• Kurplarda kurp merkezi yönünde dresaj olur.
• Değişik şekil ve uzunluklarda yapılması zordur.
• Balasta fazla zarar verir.
• Esneklik yoktur.
• Çürük platformlarda kullanılması tercih edilmez.
• Dray sonuncunda çok hasar görür.

Plastik (Poliüretan) Traversin özellikleri

Plastik (Poliüretan) traversler balastlı ve balastsız demir yollarında, tünel içinde, metroların açık hatlarında, köprü ve viyadüklerde doğrudan doğruya kullanılırlar.Bu traverslerin üretiminde atık polistren ve poliüretanlar kullanılmaktadır.

Plastik Traverslerin Olumlu Yönleri

• Plastik traversler gürültü ve sarsıntıyı azaltır
• Isıya ve rutubete karşı dayanıklıdır.
• Kimyasal tesirlere ve her türlü sıvıya karşı dayanıklıdır.
• En uzun ömürlü traverstir.
• En iyi izolasyon sağlayan traverstir.
• Oldukça hafiftir.

Plastik Traverslerin Olumsuz Yönleri

• Hafif olması üst yapının stabilitesi bakımınan iyi değildir.
• Yüksek hız ve ağır yük taşımasına uygun değildir.
• Ateşe karşı dayanıklı değildir.
• Basınç gerilmelerine karşı mukavemetli değildir.
• Maliyetleri yüksektir.